İmlâ bir dilin belli kurallarla yazıya geçirilmesidir.İmlâ kurallarını bilmek ve uygulamak, imlâ birliği sağlar.
Türkçe'de yazım kuralları üç ana ilkeye dayanır.
1. Ses yazım kuralları: Her sesin ayrı bir harfle gösterilmesi.
2. Köken yazım kuralları:Sözcük köklerinin ve eklerinin yazılışıyla ilgili yazım kurallarıdır.
3. Geleneksel yazım kuralları: Yazılış geleneklerine uygun biçimlerle ilgili yazım kurallarıdır.
BÜYÜK HARFLERİN YAZILIŞI
- Cümle büyük harfle başlar.
Sonunda onu tanınmayacak bir halde buldum.
- Özel isimler cümlenin neresinde olursa olsun, büyük harfle başlar.
Ulusumuzu Mustafa Kemal kurtarmıştır.
- Özel adlardan türetilmiş ad, sıfat ve eylemlerin baş harfleri büyük yazılır.
Ankaralı, Rumelili, Atatürkçü vb.
- Nokta, soru ve ünlem işaretlerinden sonra gelen her cümlenin başında büyük harf kullanılır.
Sabahleyin yorgun uyandim. Ne olduğunu anlayamadım.
Nereden geliyorsun? Marketten geliyorum.
Amma yaptın ha! Garip bir hareket yapmamıştım.
- Yazı başlıklarnın her sözcüğü büyük harfle başlar.
Güzel Türkçemiz Demokrasinin İnsana Kazandırdıkları
NOT:Başlıklarda kullanılan "ile, ki, ve, veya" bağlaçları ve "mi" soru ilgeci küçük harfle yazılır.
Adaletin Bu mu Dünya Leyla ile Mecnun
- Cümle içinde başkasından aktarılan ve tırnak içine alınan cümleler de büyük harfle başlar.
Atatürk "Hayatta en hakiki mürşit ilimdir." derken bilimin önemini vurguluyordu.
- Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
Düldül Kocabaş Tekir vb.
- Mısralar büyük harfle başlar.
Güzel dil Türkçe bize
Başka dil gece bize.
- İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar.
Köyün muhtarı sözümü kesti:
- Köyümüze yol istiyoruz.
- Belirli bir tarihi gösteren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
26 Eylül 1990'da doğmuş.
- Ulusal ve dini bayram adları büyük harfle başlar.
23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, Kurban Bayramı vb.
-Yön adları bir yerin başında, onu belirtir durumda kullanılıyorsa büyük harfle, diğer türlü küçük harfle yazılır.
İç Anadolu Bölgesi
- Dil, din ve mezhep adları büyük harfle başlar.
Türkçe, Arapça, Müslümanlık, Budizm, Katoliklik vb.
- Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.
Türk, İtalyan, Afgan, Özbek vb.
- Resmi yazılarda hitapların ilk sözcüğü ve yanında bulunan ad cinsinden sözcükler büyük harfle başlar.
Değerli Arkadaşlar, Sevgili Dayıcığım vb.
-Ünvanlar ve lakaplar büyük harfle başlar.
Mareşal Fevzi Çakmak, Doktor Sedat Bey, Öğretmen Aysen Hanım vb.
KÖKLERİN YAZILIŞI:
1. "ile" Sözcüğünün Ek Olarak Yazımı:
Edat(ilgeç) olan "ile" bazı durumlarda ek olarak yazılır. Ünlü ile biten bir sözcüğe "ile" ilgeci eklendiğinde, başında bulunan "i" ünlüsü "y" ye dönüşerek o sözcük ile birlikte ünlü uyumuna uyar.
baba ile ....> baba-y-la tilki ile ....> tilki-y-le
Sonu ünsüzle biten bir sözcüğe eklendiğinde ise "i" ünlüsü düşer ve bağlandığı sözcükle birlikte büyük ünlü uyumuna uyar.
cam ile ....> camla köpek ile ....> köpekle
2."-yor" Ekinin Yazılışı:
"-yor" eki ünlü uyumuna uymaz.Eklendiği sözcüğün ünlüleri ince de olsa "-yor" eki değişmez.
gid-i-yor, sev-i-yor vb.
- Eylemin kök ya da gövdesi düz-geniş (a,e) ünlülerinden biri ile bitiyorsa, sonda bulunan düz-geniş ünlü daralır.
a ..> ı ya da u, e ..> i ya da ü olur.
sakla ....> saklıyor topla ....> topluyor
bekle ....> bekliyor süsle ....> süslüyor
-Eylemin kök ya da gövdesi -u, -ü ünlüleri ile bitiyorsa, bu sesler değişime uğramaz.
doku ....> dokuyor yürü ....> yürüyor
3."ken" Ekinin Yazılışı:
Büyük ünlü uyumuna uymayan eklerdendir.Eklendiği sözcükteki ünlülerin ince ya da kalın olmasından etkilenmez.
Kaçar iken ....> kaçarken Söyler iken ....> söylerken
4. "ki" Ekinin Yazılışı:
- Bağlaç olan "ki" ayrı yazılır.İki ayrı cümle ya da ögeleri birbirine bağlar ya da açıklar.Genellikle bulunduğu cümlelere neden-sonuç ilişkisi katar.
Çalışıyor ki kazanıyor.
Yemek yok ki yiyelim.
- Sıfat türetme eki olan "ki" adların sonuna eklenerek onları sıfat yapar ve eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.
Dolaptaki elbiseleri naftalinledik.
Damdaki kedilerin sesleri beynimi tırmalıyor.
- İlgi zamiri olan "ki" eklendiği adlara bitişik yazılır.
Kalemini alabilir miyim; benimki evde kalmış.
Çınarın yaprakları sararmış, çamınkiler yemyeşil.
5. "de, da"nın Yazılışı:
- Ad durum eki olan "de" bulunma, yer ve zaman anlamı taşır.Daima bitişik yazılır.
Ben en çok evde rahat ederim.
Ad durum eki olan "de, da"nın, "te, ta" biçimi vardır. (sepette, sokakta)
- Bağlaç olan "de, da" ayrı yazılır.Bu bağlacın "te, ta" biçimi olmaz.
O kitaptan ben de aldım.
Simit de yedik, peynir de.
NOT:"de, da" bağlacı kendisinden önce gelen sözcüğün son ünlüsü ile birlikte ünlü uyumuna uyar.
Ad durum eki olan "de" cümleden çıkarıldığında, cümlenin anlamı bozulur.Bağlaç olan "de" cümleden çıkarılırsa cümlenin anlamında bozulma olmaz.
DÜZELTME (İnceltme, uzatma) İŞARETİ:(^)
- Yazılışları aynı olan , ancak okunuşları ve anlamları farklı olan yabancı sözcükleri ayırmak için , ünlünün üstüne düzeltme işareti konur.
yar (uçurum) ....> yâr (sevgili)
adet (sayı) ....> âdet (görenek)
hala (babanın kız kardeşi) ....> hâlâ (belirtilen zamana kadar)
- Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerde " g, k, l " ünsüzlerini ince okutmak için, bu ünsüzlerden sonra gelen " a, u " ünsüzlerinin üzerine konur.
ilâve, ahlâk, kâğıt, kâr, felâket dükkân vb.
- Batı dillerinden Türkçe'ye giren sözcüklerde "l" ünsüzünü ince okutmak için, "l" den sonraki ünlünün üzerine düzeltme işareti konur.
klasik, plak, lamba vb.
- Yabancı kökenli sözcüklerin sonundaki ünlünün üstüne konulan düzeltme işareti sözcüğe, "onunla ilgili, ona ait" anlamı katar.
millî, siyasî, askerî, medenî vb.
BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI:
Birleşik sözcükler bitişik ya da ayrı yazılabilmektedir.
A) Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler:
- Yabancı dillerden Türkçe'ye geçen sözcüklerin "etmek, eylemek, olmak" yardımcı eylemleriyle yaptığı birleşik eylemlerde ses düşmesi ya da ses türemesi olmuşsa, bu tür sözcükler bitişik yazılır.
aslanağzı(bitki), kuşburnu(bitki), çobandüdüğü vb.
- Vurgusu son heceye kaymış birleşik sözcükler bitişik yazılır.
babayiğit, boşboğaz, cingöz, elense, günaydın vb.
- Pekiştirmeli sıfatlar bitişik yazılır.
yemyeşil, pespembe, sırılsıklam vb.
- Dilimize Farsça'dan girmiş "hane" sözcüğü ile yapılan birleşik adlar bitişik yazılır.
hastahane(hastane), pastahane(pastane), dershane vb.
B) Ayrı Yazılan Birleşik Sözcükler:
- "etmek, edilmek, olmak, olunmak, eylemek, kılmak" yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik eylemlerde, isim herhangi bir ses düşmesine ve ses türemesine uğramazsa bu tür sözcükler ayrı yazılır.
alay etmek, alt etmek, kabul eylemek, not etmek, yok olmak, yardım etmek vb.
- Birlikte kullanılan sözcükler kendi anlamlarını korumuşsa ayrı yazılır.
hafta sonu, ses bilgisi, odun kömürü, deniz yılanı, ardıç kuşu, buz dolabı, şeker pancarı, kuru kayısı vb.
- İkilemeler ayrı yazılır ve aralarına hiçbir noktalama işareti konmaz.
gelenek görenek, sağlı sollu, yerli yersiz, ayrı ayrı, ev mev, yavaş yavaş vb.
- Sıfatlarda derece, pekiştirme bildiren "daha" "en" gibi zarflar ayrı yazılır.
en güzel, daha zor vb.
SAYILARIN YAZIMI:
Bu konuda herhangi bir kural olmamakla beraber, uygulamalarda bazı yaklaşımlar benimsenmiştir.Buna göre yazılı anlatımda küçük ve fazla yer tutmayan sayılar yazıyla yazılır.
Yirmi dakikaya kadar oradayım.
- Edebi metinlerde yazıyla yazılan her sayının sözcüğü ayrı yazılır.
Babam da sizin gibi kırk iki yaşında.
- Resmi ve ticari belgelerde sayıların her sözcüğü bitişik yazılır.
Bankadan otuzbeşbin lira çekti.
- Rakamlarla yazılan sayılardan sonra gelen ekler kesme işareti ile ayrılır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Nisan 1920'de açıldı.
küçük harflerin yazılışı:
- Cümlede bulunan cins adların baş harfleri küçük yazılır.
kalemlik, halı, abajur, elma vb.
- Tarihi belli olmayan ay ve gün adları küçük yazılır.
ekim, aralık, perşembe, pazar vb.
- Cümle içinde amca, dayı, hala, abla, yenge gibi akrabalık bildiren sözcükler küçük harfle yazılır.
Semra yenge, Ümit amca, Ümran halam vb.
- Cümle içinde belirli günler, haftalar ve mevsim adları küçük harfle yazılır.
sonbahar, kış, trafik haftası, hıdrellez vb.
NOT: Bayram niteliği taşıyan özel günlerin adları büyük harfle başlar.
Anneler Günü, Tıp Bayramı vb
ÖZEL ADLARIN YAZIMI:
- Kişi ad ve soyadları büyük harfle başlar.
Saygın Büyüktüzün, Dilek Görgün vb.
- Tarihi şahıs adlarından önce gelen ünvan ya da lâkaplar büyük harfle başlar.
Dede Korkut, Fatih Sultan Mehmet vb.
- Kişilerin görev ve ünvanlarını bildiren adların baş harfi büyük yazılır.
Müdür Emrah Ekin, Oramiral Çetin Gencer vb.
- Astronomi ve coğrafya ile ilgili gezegen, yıldız, takımyıldızı vb adları büyük harfle başlar.
Dünya ve Jüpiter gezegendir.
- Ülke adları tamlama oluşturursa, bunlardan sonra gelen sözcüklerin baş harfleri büyük olur.
Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri
- İki ya da daha fazla sözcükten oluşan yer adları bitişik yazılır ve baş harfleri büyük olur.
Çanakkale, Kızılırmak, Karadeniz vb.
- Yer adlarından önce gelen yön adlarıyla, aşağı, yukarı, orta, küçük, büyük, iç, yeni, eski vb. sözcükler ayrı yazılır ve büyük harfle başlar.
Güney Kore, Yukarı Ayrancı vb.
- Kurum, kuruluş, ortaklık, dernek, işletme ve birliklerin resmi adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.
Ankara Sanayi Odası, Milli Eğitim Bakanlığı, Türkiye Futbol Federasyonu vb.
YABANCI SÖZCÜKLERİN YAZILIŞI:
- Arapça ve Farsça'dan dilimize girmiş birtakım sözcüklerin arasına bi ünlü getirilir.
fikr ....> fikir emr ....> emir
Bu sözcükler Türkçe ek aldıklarında araya getirilen ünlü düşer ve sözcük asıl biçimine döner.
- Batı dillerinden dilimize giren ve iki ünsüzle başlayan ya da iki ünsüzle biten sözcüklerde, ünsüzlerin arasına ünlü getirilemez.
tren, lüks, film vb.
- İçinde yanyana iki ya da üç ünsüzün yer aldığı yabancı sözcükler de, ünsüzlerin arasına ünlü getirilmeden yazılır.
elektronik, antrenör vb.
- Batı dillerinden dilimize giren sözcüklerden bazıları, Türkçe söylendiği gibi yazılır.
endüstri, video, sembol vb.
Bazı sözcükler ise orijinal yazılışlarını korur.( fast food, check-up vb.)
YABANCI ÖZEL ADLARIN YAZIMI:
Arapça, Farsça, Yunanca, Rusça, Latince, Çince ve Japonca özel adlar genellikle Türkçe'de söylendikleri şekilde yazılır.
Hayrettin, Bağdat, Aristo, Konfüçyüs, Yokohama vb.
Bazı özel adlar orijinal yazılışlarını korur. (Bordoux, Sony, La Fontaine vb.)